Schaken in oude kranten

Niet gehinderd door het aanpassen van Boerenkiel of Peaky Blinderspak voor komende Carnavalsdagen, had ik tijd genoeg om in oude kranten op zoek te gaan naar nieuwsfeitjes over ons schaakspel. Daarvoor is een ware schatkamer digitaal voorhanden bij de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag, die daarvoor de website “Delpher” heeft opgezet. Je stuit op honderden advertenties en lezenswaardige stukjes, zoals mooie partijen en schaakproblemen. Een zeer kleine greep volgt hier.

18de eeuw 
Ik was benieuwd wanneer ik in de landelijke kranten voor het eerst iets over schaken kon lezen en warempel, ik las in de Opregte Nieuwe Groninger Courant van 27 april 1745 al het eerste stukje waarin ’n schaakspel te koop wordt aangeboden. Eigenaardig is dat je dit spel kon kopen met “Musiken, Poppen of Beelden”, ik kwam er niet achter wat met musiken bedoeld werd. Je kon daarvoor naar de weduwe Albartus van der Poll uit Embden (Emden in Duitsland aan de overkant van de Eems) die ook nog ’n Byliart met 15 Keus en 20 Ballen met Reglement kwijt wilde uit het Koffy Huys aldaar.

 In het jaar 1764 kwam ik de eerste advertentie tegen, waarin een schaakboek wordt aangeprezen. Op 8 december van dat jaar las ik in de Oprechte Saturdagse Haerlemse Courant dat “Proeven van het Schaak-spel” te koop werd aangeboden voor de prijs van acht stuivers bij Erven de Weduwe Jacobus van Egmont in de Reguliers Breestraat in Amsterdam, die het boek heeft gedrukt. Het was geschreven door de, tegenwoordig in het nieuws zijnde, in Aleppo geboren Philippus Stamma en uit het Frans vertaald naar het Nederduyts. In dit boekwerkje kon je enige schaakregels lezen om het spel “wel” te spelen en “Voordeel te doen door Fijne en Subtiele Zetten die men de Geheimen van het Spel kan noemen, verklaard door honderd Tafelen, of Voorstellingen.”  

19de eeuw
Napoleon beëindigt zijn Europese zegetocht met zijn nederlaag bij Waterloo en komt op 16 oktober 1815 aan op Sint-Helena waarheen hij werd verbannen. Hier brengt hij zijn dagen door met wandelingen, ’n spelletje kaart in de avond en ‘s middags schaakt hij, zo valt te lezen in een artikel in de Arnhemsche Courant van 16 december 1815. Overigens is het niet zeker dat Napoleon goed was in schaken. Wel weten we dat hij, eenmaal achter het bord gezeten, voor weinig anders oog had. Volgens De La Bourdonnais, de grootste speler van die tijd, zat Napoleon een keer te schaken toen de Perzische ambassadeur de aandacht op zich probeerde te vestigen door op te merken dat Perzische cavalerie de beste was ter wereld. Niet opziend van het bord gaf Napoleon de opdracht voor een parade van veertig duizend cavaleristen door de Tuilerieën. 

In de Noord-Brabander van dinsdag 11 april 1837 kunnen we lezen dat in Parijs Louis de la Bourdonnais, de “Napoleon van het schaakbord” genoemd, het opnam tegen twee tegenstanders tegelijk en met de rug naar de borden gekeerd. De twee werden verslagen en tegenwoordig zouden we zeggen dat Louis blindsimultaan speelde. Het was zo’n sensatie, dat meteen hierna brieven met dit nieuws werden verzonden naar clubs in Berlijn, Wenen en Londen. (Voor de jongeren onder de lezers; een brief (uit het Latijn: brevis, kort; ook het Engelse woord brief komt daarvandaan) is een poststuk dat bestaat uit een envelop met daarin een of meer vellen papier met tekst.)

Het Algemeen Handelsblad deed op 14 november 1844 kond van het feit dat een nieuw wekelijks tijdschrift het licht zag, “De Nederlandsche Palamedes, Tijdschrift voor het schaakspel”. Niet alleen schaakliefhebbers, ook enthousiastelingen van het damspel kwamen aan hun trekken. Er zou zelfs regelmatig ruimte worden vrijgemaakt voor wiskundige problemen.

Telegraaf
Op vrijdag 9 januari 1846 werd met de modernste techniek geschaakt door enkele Amsterdamse spelers. Zij bonden de strijd aan met een aantal Haarlemse tegenstanders. Deze partij werd gespeeld door gebruik te maken van de “electro-magnetischen telegraaf” en duurde van ’s morgens 11 uur tot “des avonds 6½ uur”. De Haarlemmers gaven zich op de 57ste zet gewonnen. Deze info stond te lezen in de Leydse Courant van 14 januari 1846. De telegraaf werd later nog vele keren ingezet bij schaakpartijen tussen steden en niet alleen in ons land, maar over de hele wereld.

Schaakopgave
Het was in het jaar 1846 dat ik voor het eerst een schaakopgave tegenkwam.
In het Algemeen Handelsblad van 23 november las ik het volgende artikeltje:

Voor alle duidelijkheid heb ik bovenstaande informatie ‘vertaald’ naar een voor iedereen duidelijk diagram.

Ik zou zeggen, liefhebbers… los dit schaakprobleem even op! Toegegeven, het is wel ’n pittig probleempje. De oplossing stond de week daarop in diezelfde krant vermeld, dus kom je er niet uit, kijk dan op het internet en zoek via Delpher naar de krant van 30 november 1846.

Een paar weken later kwam dezelfde krant voor het eerst met een stelling in diagramvorm, zie hieronder.

Dit allereerste diagram stond in het Algemeen Handelsblad van 14 december 1846 en zoals je ziet heeft de redactie de opgave doorgenummerd als no. 4. Het is een slechte afdruk, dus als je ook dit probleem wilt oplossen, bedenk dan dat er ook een witte loper op h8 staat. Wit geeft mat in vijf zetten.

Voor de Carnavalsliefhebber een laatste tip:
Denk tijdens deze dagen aan het Narren- of Gekkenmat.
Veel plezier en niet te zat!

Zjon, 20-2-2020